ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΕΚΤΡΟΠΕΣ ΤΟΥΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Περί λόγου ὁ λόγος σήμερα... Θέμα πολύ ἐνδιαφέρον! Διότι μέ τό λόγο ἐπικοινωνοῦμε, συνδιαλεγόμαστε, μαθαίνουμε.
Πῶς ὅμως γίνεται κι ἔχει τόσο ὑποβαθμιστεῖ ὁ λόγος μας στίς ἡμέρες πού ζοῦμε; Ἄς δοῦμε μερικές πλευρές τοῦ θέματος, πού μᾶς κουράζουν ὅλους κάποτε.
ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ-ΕΦΑΡΜΟΓΗ
1. Ποιές εἶναι οἱ πιό συχνές παρεκτροπές στά λόγια μας; (...)
Α΄ ΤΟ ΨΕΜΑ
Ἴσως ἡ πιό συνηθισμένη ἀδυναμία τοῦ ἀνθρώπου.
Τί εἶναι ψέμα;... Ἡ διαστροφή τῆς ἀλήθειας. Ἐκεῖνος πού ψεύδεται, λέει ἀλλιώτικα τά πράγματα ἀπ’ ὅ,τι εἶναι. Τά διαστρέφει, τά ἀλλάζει.
Γιατί λέμε ψέματα;...
α) Ἴσως ἐπειδή δειλιάζουμε, φοβόμαστε νά παραδεχθοῦμε τήν ἀλήθεια.
Μᾶς ρωτοῦν: –τί βαθμό πῆρες; Γιατί δέ διάβασες; Μέ ποιόν ἤσουνα καί ἄργησες; Τί ἔβλεπες τώρα;... Κι ἐμεῖς ἐπιστρατεύουμε ἕνα σωρό δικαιολογίες...!
β) Ἐπειδή θέλουμε νά ὑπερηφανευθοῦμε ἤ νά κολακεύσουμε τούς ἄλλους γιά πράγματα πού δέν ἔχουν, ἔτσι ὥστε νά κερδίσουμε τήν εὔνοιά τους («ἔπαιξες τέλεια... μίλησες ὑπέροχα» κ.λπ.). Ἡ κολακεία εἶναι λόγος πού δέν τόν πιστεύουμε, πού λέγεται χάριν σκοπιμότητας, ἀπό ἀνθρωπαρέσκεια, γιά νά ἑλκύσουμε τήν ἐκτίμηση τοῦ ἄλλου, τήν ὑποστήριξή του. Ὁ Μ. Βασίλειος παρομοιάζει τόν κόλακα μέ τό χταπόδι, τό ὁποῖο προσαρμόζει τό χρῶμα του πρός τό χρῶμα τοῦ τόπου στόν ὁποῖο βρίσκεται. Ἔτσι καί ὁ κόλακας ἀλλάζει εὔκολα τίς σκέψεις του καί τίς πεποιθήσεις του καί τίς προσαρμόζει πρός τή γνώμη τῶν ἄλλων.
γ) Ἀπό ἐλαφρότητα τοῦ χαρακτήρα. Κάτι μισό πῆρε τ’ αὐτί μας καί τό ὑπόλοιπο τό συμπλήρωσε ἡ φαντασία… Κάτι ἀντιληφθήκαμε ὄχι σωστά, καί τό ἑρμηνεύσαμε ὅπως νομίζαμε… Σέ κάτι ἄλλο δώσαμε μιά δική μας ἐξήγηση… Καί ἔτσι κυκλοφορεῖ σάν εἴδηση ψεύτικη. Εἶναι ἀθῶο αὐτό τό ψέμα;... Ὄχι, διότι μιά ψεύτικη εἴδηση μπορεῖ νά κάνει ζημιά ὅση καί ἕνα ἠθελημένο ψέμα. Μπορεῖ νά δημιουργήσει παρεξηγήσεις, νά γκρεμίσει φιλίες, νά διαλύσει οἰκογένειες…
Ἡ βαθύτερη αἰτία ὅμως εἶναι ὁ ἐγωισμός. Δέν θέλουμε νά παραδεχθοῦμε τά λάθη μας ἤ προσπαθοῦμε νά κατασκευάσουμε μιά ἰδανική εἰκόνα τοῦ ἑαυτοῦ μας.
Τί κερδίζει αὐτός πού καταφεύγει καί συνηθίζει τό ψέμα;... Τίποτε. Ἀντιθέτως, ἡ ἀνειλικρίνεια ἀπομονώνει τόν ἄνθρωπο, τόν κάνει ἀντικοινωνικό καί δυστυχισμένο. Ψεύδη ἀφελείας, δειλίας, σκοπιμότητας, συμφέροντος, ὅ,τι καί νά ᾿ναι, ἀλλοιώνουν τό ἦθος τοῦ ἀνθρώπου. Ἀμαυρώνουν τήν καθαρότητα τῆς ψυχῆς του, τόν κάνουν ἐχθρό τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἡ Ἀλήθεια.
Θυμηθεῖτε τό παράδειγμα τοῦ Ἀνανία καί τῆς Σαπφείρας πού ἀναφέρεται στίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων (Πράξ. ε’ 1-11). Εἶπαν ψέματα ἀποκρύπτοντας ἕνα μέρος ἀπό τό ποσό πού ἔπρεπε νά συνεισφέρουν καί, τί συγκλονιστικό!, ἀμέσως μετά τό ψέμα αὐτό τούς βρῆκε ὁ θάνατος! Διότι, ὅπως εἶπε στόν Ἀνανία ὁ ἀπόστολος Πέτρος, «οὐκ ἐψεύσω ἀνθρώποις, ἀλλὰ τῷ Θεῷ», δηλαδή μέ τό ψέμα σου δέν κοροϊδεύεις τούς ἀνθρώπους ἀλλά τόν Θεό!
Β΄ Η ΠΕΡΙΑΥΤΟΛΟΓΙΑ
Τί εἶναι;... Περιαυτολογία εἶναι τό νά μιλάω συνέχεια γιά τόν ἑαυτό μου. Νά ἐπιδιώκω τούς ἐπαίνους καί σέ κάθε συζήτηση νά θέλω νά μονοπωλῶ τό ἐνδιαφέρον μέ τά κατορθώματά μου: «Ἔβαλα τόσα γκόλ... Πῆρα 20 στό διαγώνισμα... Μοῦ εἶπαν ὅτι εἶμαι ὁ καλύτερος...» κ.λπ...
Εἶναι φανερό ὅτι ρίζα καί αὐτῆς τῆς ἁμαρτίας εἶναι ὁ ἐγωισμός.
Καί γιατί εἶναι ἁμαρτία νά μιλάω γιά τίς νίκες καί τά κατορθώματά μου, ἄν αὐτά εἶναι ἀληθινά;... Ἄς ἀφήσουμε νά μᾶς ἀπαντήσει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος: «Ὅπως εἶναι ντροπή νά καμαρώνει κάποιος γιά ξένο στολισμό, ὁμοίως εἶναι ἐσχάτη ἀνοησία νά ὑπερηφανεύεται γιά τά χαρίσματα τοῦ Θεοῦ. Ὅσα κατορθώματα πέτυχες πρίν γεννηθεῖς, γι’ αὐτά μόνο νά ὑπερηφανεύεσαι, διότι τά μετά τή γέννησή σου τά ἐχάρισε ὁ Θεός, καθώς ἐπίσης καί αὐτή τή γέννηση» («Κλῖμαξ», Λόγος ΚΒ΄, 15-16).
Κι ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐρωτᾶ: «Τί δὲ ἔχεις ὃ οὐκ ἔλαβες; εἰ δὲ καὶ ἔλαβες, τί καυχᾶσαι ὡς μὴ λαβών;» (Α’ Κορ. δ’ 7). Τί ἔχεις πού δέν τό ἔλαβες (ἀπό τόν Θεό); Καί ἀφοῦ ἔλαβες, γιατί καυχᾶσαι σάν νά μήν ἔλαβες;
Γ΄ Ο ΑΣΕΒΗΣ ΛΟΓΟΣ
–Πῶς τό καταλαβαίνετε, παιδιά; Ὑπάρχει ἀσέβεια στό λόγο;...
Ναί, ὑπάρχει καί ντρέπεται κανείς νά τήν ἀναφέρει. Πρόκειται γιά λέξεις ἁμαρτωλές, πού χωρίς νά κοκκινίζουν τίς ἐκτοξεύουν χείλη νεανικά καί παιδικά ἀκόμη. Ἀκούγονται στό σχολεῖο, στό φροντιστήριο, στήν τηλεόραση, γίνονται συνήθεια, καί εὔκολα ξεστομίζονται ἀπό παιδιά τῆς ἡλικίας σας. Τά ἀσεβή λόγια θά τά διακρίνουμε σέ αὐτά πού ἀπευθύνονται:
α) Πρός τόν Θεό
Λόγια βλάσφημα πρός τό Πανάγιον Ὄνομα τοῦ Θεοῦ, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τῶν Ἁγίων μας. Ἡ βλασφημία, ἡ κατάρα, ὁ ὅρκος εἶναι σοβαρά ἁμαρτήματα, τά ὁποῖα ὁ Νόμος τοῦ Θεοῦ στηλιτεύει μέ αὐστηρότητα: «Οὐ λήψει τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου ἐπὶ ματαίῳ» (Ἔξοδ. κ’ 7), λέει μία ἀπό τίς 10 ἐντολές.
β) Πρός τούς ἀνθρώπους
Βρισιές, κοροϊδίες, ὑπονοούμενα, λόγια «σαπρά», ὅπως τά ὀνομάζει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὁ ὁποῖος μᾶς ἐφιστᾶ τήν προσοχή καί στό σημεῖο αὐτό: «Πᾶς λόγος σαπρὸς ἐκ τοῦ στόματος ὑμῶν μὴ ἐκπορευέσθω» (Ἐφεσ. δ’ 29).
Δυστυχῶς μπῆκε στή ζωή μας ὁ ἀσεβής λόγος σάν μιά μόνιμη ἐπιδημία. Φτωχαίνει τόν πνευματικό μας πλοῦτο καί μᾶς ἀγριεύει μέρα μέ τήν ἡμέρα παρά τή θέλησή μας. Χάνοντας τήν εὐπρέπεια στή γλωσσική συμπεριφορά μας, χάσαμε μαζί καί τή διακριτικότητα στήν ἀναστροφή μας. Αὐτός ὁ βίαιος ἄνεμος πού ξεσηκώθηκε ἀπό τά γήπεδα καί τά πεζοδρόμια, τήν τηλεόραση καί τόν τύπο, σάρωσε τούς φραγμούς, ἔφερε ἐκνευρισμό στίς συνεννοήσεις μας, ἐκμηδένισε τίς ἀποστάσεις πού κρατοῦσαν τήν ἰσορροπία καί τήν ἁρμονία στίς σχέσεις μας μέσα στήν οἰκογένεια, ἀνάμεσα στούς καθηγητές καί μαθητές, μεταξύ τῶν φίλων.
Δ΄ Η ΓΚΡΙΝΙΑ
Μερικοί τό ἔχουν σταθερό ἐλάττωμα. Τοῦ γκρινιάρη ὅλα τοῦ φταῖνε. Ὅλα τόν πειράζουν. Τίποτε δέν τόν εὐχαριστεῖ. Εἶναι χειμώνας; Τόν πειράζει τό κρύο. Εἶναι καλοκαίρι; Τόν πειράζει ἡ ζέστη. Τόν ἐνοχλεῖ ἡ συγκοινωνία, πού δέν εἶναι ὅπως τή θέλει, τόν ἐνοχλεῖ ὁ θόρυβος κ.ἄ. Ἡ αἰτία μπορεῖ νά εἶναι ἕνα ἀδύνατο νευρικό σύστημα. Ὅμως ὑπάρχει καί μιά πνευματική ἀδυναμία: ἡ ἔλλειψη ὑπομονῆς, αἰσιοδοξίας, ψυχικῆς ἀντοχῆς καί ἀνδρείας. Ὁ γκρινιάρης θά πρέπει νά ἐπιβληθεῖ στόν ἑαυτό του, γιατί κάνει δύσκολη τή ζωή του, δέ χαίρεται τό καλό πού ἔχει, γίνεται κουραστικός στό περιβάλλον του καί τό χειρότερο: ζημιώνει καί τήν ψυχή του. Θυμηθεῖτε τούς Ἰσραηλίτες πού τόσες εὐεργεσίες τούς χάριζε ὁ Θεός μέσα στήν ἔρημο κι ἐκείνοι συνεχῶς γόγγυζαν καί ἔκαναν παράπονα. Τί ἀσέβεια καί ἀχαριστία!
2. Ὑπάρχουν ἄλλα ἁμαρτήματα τῆς γλώσσας; Τί λέτε;...
Ἀμετροέπεια-Πολυλογία: Εἶναι ἡ ἔλλειψη μέτρου στό λόγο. Λέμε πολλά, πλατειάζουμε, μακραίνουμε τό λόγο χωρίς ἀνάγκη. Γινόμαστε φορτικοί καί ἀντιπαθεῖς μέ τήν ἀνούσια φλυαρία μας καί καθώς λέμε «διά πολλῶν λίγα», δέν κυριολεκτοῦμε, κατεβαίνουν τά νοήματα. Ποιά ἡ αἰτία τῆς ἀμετροέπειας; Δέν κατέχουμε τό θέμα πού συζητοῦμε, θέλουμε νά ἐντυπωσιάσουμε μέ τήν πολυλογία μας, ὑποτιμοῦμε τούς ἄλλους καί δέν σεβόμαστε τό χρόνο τους.
Κενός λόγος: Κενός εἶναι ὁ λόγος πού εἶναι ἄδειος ἀπό περιεχόμενο, κούφιος. Ἠχεῖ στ’ αὐτιά μας σάν ἦχος ἀπό ἄδειο βαρέλι, σάν ἠχεῖο πού ξεκουφαίνει μέ τήν ἀνυπόφορη βουή του. Ἡ κενολογία συνήθως ἐκφράζει ἐπιπολαιότητα. Ὁ κενός λόγος, κατά κανόνα, εἶναι λόγος φλύαρος καί ἀνεύθυνος, ἀσχολεῖται μέ πληροφορίες ἐπουσιώδεις, ἀνούσιες καί ἄχρηστες. Συζήτηση «περί ἀνέμων καί ὑδάτων», πού ἐνῶ δέν ἔχει τίποτε τό σπουδαῖο νά πεῖ, ἐντούτοις δαπανᾶ ὧρες μέ τίς ἄσχετες ἀνακοινώσεις της.
Ἄκαιρος λόγος: Ἕνας λόγος εἶναι ἄκαιρος, ὅταν δέν λέγεται τήν κατάλληλη στιγμή. Χρειάζεται μεγάλη σύνεση καί διάκριση γιά νά ξέρει κανείς τί πρέπει νά πεῖ καί νά τό λέει στήν ὥρα τήν κατάλληλη. Τό νά τά λέει κανείς ὅλα, δέν εἶναι δεῖγμα εἰλικρίνειας καί ἁπλότητας. Ἕνας σύγχρονος σοφός ἔλεγε: «Ὅ,τι ἔχεις στά χείλη σου, ὀφείλεις νά ἔχεις στήν καρδιά σου. Ὅ,τι ὅμως ὀφείλεις νά ἔχεις στήν καρδιά σου, δέν εἶσαι ὑποχρεωμένος νά τό ἔχεις καί στά χείλη σου». Ὅποιος μιλάει ἄκαιρα καί ἀδιάκριτα πέφτει καί σέ ἄλλα λάθη. Δέν κρατάει μυστικό, μεταφέρει εὔκολα πληροφορίες, θέματα σοβαρότερα. Γίνεται ἀνεπιθύμητος, πικραίνει καί πικραίνεται. Ἡ χριστιανική ἀγάπη μᾶς ἐπιβάλλει νά γνωρίζουμε πότε πρέπει νά μιλᾶμε καί πότε ὀφείλουμε νά σιωποῦμε. Ἡ σιωπή δείχνει φρόνηση. «Ἄνθρωπος σοφός σιγήσει ἕως καιροῦ» (Σοφ. Σειρ. κ΄ 7).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ὁ λόγος εἶναι καθρέπτης τῆς ψυχῆς. Τίποτε ἀπό ὅσα ὁ ἄνθρωπος ἐκφράζει καί ἐνεργεῖ, δέν φανερώνει τό ἀπύθμενο βάθος τοῦ ἐσωτερικοῦ του κόσμου, ὅσο ὁ λόγος του. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Κύριος κατηγορηματικά δηλώνει: «Ἐκ τῶν λόγων σου δικαιωθήσῃ καί ἐκ τῶν λόγων σου καταδικασθήσῃ» (Ματθ. ιβ΄ 37).
Πόσο ὄμορφο εἶναι νά βγαίνουν ἀπό τό στόμα μας λόγια παρήγορα, ἐνισχυτικά, λόγια οἰκοδομῆς γιά τούς ἄλλους! Πόσο στηρίζει αὐτό καί τονώνει! Καί πόσο ἀναγκαῖο εἶναι νά λέμε πάντοτε καί μόνο τήν ἀλήθεια! Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ μᾶς προτρέπει: «Ὁ λόγος ὑμῶν πάντοτε ἐν χάριτι, ἅλατι ἠρτυμένος» (ὁ λόγος σας ἄς εἶναι πάντοτε χαριτωμένος, ἀρτυμένος μέ τό ἁλάτι τῆς φρονήσεως) (Κολασ. δ΄ 6).
Τό θέμα λοιπόν εἶναι πολύ σοβαρό καί δέν πρέπει νά τό πάρουμε ἐπιπόλαια. Νά μή δικαιολογούμαστε ὅτι ἐμεῖς μιλᾶμε μέ ἁπλότητα καί ἀφέλεια καί ἑπομένως δέν ἔχουμε τήν πρόθεση νά βλάψουμε κανέναν. Γιατί, ὅπως εἴδαμε, ἔχουμε χρέος ὄχι μόνο νά μήν προβληματίζουμε μέ τά λόγια μας τούς ἄλλους, ἀλλά καί νά τούς οἰκοδομοῦμε.
Τά σφάλματα τῆς γλώσσας εἶναι πολλά. Καί γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς ὁ λόγος τῆς Ἁγίας Γραφῆς μᾶς βεβαιώνει: «Εἴ τις ἐν λόγῳ οὐ πταίει, οὗτος τέλειος ἀνήρ»(Ἰακ. γ΄ 2). Δηλαδή, ὅποιος δέν πέφτει σέ σφάλμα τῆς γλώσσας εἶναι τέλειος ἄνθρωπος!
Νά ἔχουμε ἀπαιτήσεις ἀπό τόν ἑαυτό μας. Νά ζητοῦμε τήν πρόοδο σ᾿ αὐτό τό τόσο σοβαρό θέμα καί νά μήν ἀπελπιζόμαστε. Γιατί θά ἔχουμε στό πλευρό μας συμπαραστάτη τόν ἅγιο Θεό.
Λοιπόν, καλόν ἀγώνα, μέ ἄγρυπνη προσοχή στόν ἑαυτό μας καί στά λόγια μας!
ΣΥΝΘΗΜΑ: «Εἴ τις ἐν λόγῳ οὐ πταίει, οὗτος τέλειος ἀνήρ».