«Αν δε μου ‘δινες την ποίηση Κύριε»

Αν δε μου ‘δινες την ποίηση, Κύριε,

δε θα ‘χα τίποτα για να ζήσω.

Αυτά τα χωράφια δε θα ’ταν δικά μου.

Ενώ τώρα ευτύχησα να ‘χω μηλιές,

να πετάξουνε κλώνους οι πέτρες μου,

να γιομίσουν οι φούχτες μου ήλιο,

η έρημός μου λαό,

τα περιβόλια μου αηδόνια.

Λοιπόν; Πως σου φαίνονται;

Είδες τα στάχυα μου, Κύριε;

Είδες τ’ αμπέλια μου;

Είδες τι όμορφα που πέφτει το φως στις γαλήνιες κοιλάδες μου;

Κι έχω ακόμη καιρό!

Δεν ξεχέρσωσα όλο το χώρο μου, Κύριε.

Μ’ ανασκάφτει ο πόνος μου κι ο κλήρος μου μεγαλώνει.

Ασωτεύω το γέλιο μου σαν ψωμί που μοιράζεται.

Όμως, δεν ξοδεύω τον ήλιό σου άδικα.

Δεν πετώ ούτε ψίχουλο απ’ ό,τι μου δίνεις.

Γιατί σκέφτομαι την ερμιά και τις κατεβασιές του χειμώνα.

Γιατί θα ‘ρθει το βράδυ μου. Γιατί φτάνει όπου να ‘ναι το βράδυ μου,

Κύριε, και πρέπει να ‘χω κάμει πριν φύγω την καλύβα μου εκκλησιά

για τους τσοπάνηδες της αγάπης. 

Τριανταένα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το θάνατο του σπουδαίου Έλληνα ποιητή, Νικηφόρου Βρεττάκου. Ο άνθρωπος που προτάθηκε τέσσερις φορές για βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, τη μία φορά μάλιστα από τον Γιάννη Ρίτσο, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 79 ετών σε ένα χωριό της Λακωνίας δίπλα στις Κροκεές όπου γεννήθηκε το 1912.

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος στη δύσκολη και περιπετειώδη ζωή του δεν έπαψε ποτέ να ασχολείται με την ποίηση και να εκδίδει ποιητικές συλλογές στις οποίες εξυμνούσε τον άνθρωπο, την ελευθερία και την αγάπη, στη δύναμη της οποίας πίστευε βαθιά.

Έντονη ήταν στα ποιήματά του και η θρησκευτικότητα (Αν δεν μου ‘δινες την ποίηση Κύριε) όπως και η πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα ενωμένη μπορεί να επιτύχει τα πάντα.

Σημαντικό ρόλο διατηρούσε στα ποιήματά του και η φύση εξαιτίας της αδυναμίας του στον γενέθλιο τόπο του. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα το 1991 στην Πλούμιτσα Λακωνίας.

Αν και δεν τιμήθηκε με το Νόμπελ απέσπασε πολλά σημαντικά βραβεία για το έργο του όπως το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης το 1940, το 1965 και το 1982, το βραβείο Ουράνη το 1974, το Βραβείο του Τιμίου Σταυρού του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Μάρκου από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής καθώς και το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το 1989.

Λίγους μόλις μήνες πριν το θάνατό του αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τα πρώτα του βήματα

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος που γεννήθηκε την Πρωτοχρονιά του 1912 στις Κροκεές Λακωνίας ήταν το δεύτερο από τα έξι παιδιά του Κωνσταντίνου Βρεττάκου και της Ευγενίας Παντελεάκη. Τα νηπιακά του χρόνια τα πέρασε στην Πλούμιτσα, στο πατρικό του σπίτι. Παρά τις πολλές οικονομικές δυσκολίες και την ασθένεια του πατέρα του τέλειωσε το δημοτικό και γράφτηκε στο Γυμνάσιο Γυθείου όπου την ίδια περίοδο φοιτούσε και ο Γιάννης Ρίτσος.

Το 1928 σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών, έδωσε στην Εμπορική Λέσχη Γυθείου δύο διαλέξεις με θέμα από «τη Δικαιοσύνη και την Παιδεία ως τη διάσπαση του ατόμου».

Το Νοέμβριο του 1929 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να αρχίσει τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες δεν κατάφερε να ολοκληρώσει επειδή ήταν αναγκασμένος να κάνει διάφορες περιστασιακές δουλειές για να επιβιώσει. Το Δεκέμβριο του 1929, εκδόθηκε η πρώτη ποιητική του συλλογή με τίτλο Κάτω Από Σκιές Και Φώτα.

Το 1933 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή του, Κατεβαίνοντας Στη Σιγή Των Αιώνων. Οι ποιητικές του συλλογές κέντρισαν το ενδιαφέρον του κόσμου των γραμμάτων και ιδιαίτερα του Κωστή Παλαμά ο οποίος ζήτησε δημοσίως να τον γνωρίσει.

Η σύγκρουση με το καθεστώς Μεταξά αλλά και το ΚΚΕ

Το 1934 ο Βρεττάκος εργάστηκε στις Γενικές Αποθήκες Στρατού στον Πειραιά όπου γνώρισε την φοιτήτρια Φιλολογίας και μετέπειτα σύζυγό του Καλλιόπη Αποστολίδη και το 1936 γεννήθηκε η κόρη τους Τζένη. Το 1935 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ο Πόλεμος το οποίο οδηγήθηκε στην πυρά από το καθεστώς Μεταξά.

Πολέμησε στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στη συνέχεια έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση από τις τάξεις του ΕΑΜ ενώ γράφτηκε και στο ΚΚΕ.

Το 1946 προσλήφθηκε ως γραφέας στον Οικονομικό Συνεταιρισμό Εκτελωνιστών του Πειραιά και από το 1947 εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Τότε γνωρίστηκε με τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό με τον οποίον υπήρξαν φίλοι μέχρι το τέλος της ζωής του. Το 1949 ο Βρεττάκος εξέδωσε το λυρικό δοκίμιο «Δυο Άνθρωποι Μιλούν Για Την Ειρήνη Του Κόσμου». Εξαιτίας της συγγραφής του αυτής, διαγράφτηκε από το Κ.Κ.Ε.

Κατά την περίοδο 1946-1962, διέμενε στον Πειραιά, όπου το 1955 εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος συμβάλλοντας στην άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου της πόλης (ίδρυση Πειραϊκού Θεάτρου του Δημήτρη Ροντήρη, Ιστορικού Αρχείου, Φιλαρμονικής Πειραιώς, Δημοτικής Πινακοθήκης). Το 1962 ο Νικηφόρος Βρεττάκος έμεινε άνεργος μετά τη διάλυση του Συνεταιρισμού Εκτελωνιστών ενώ στο μεταξύ είχε κατεδαφιστεί και το σπίτι που έμενε στον Πειραιά. Χρειάστηκε η παρέμβαση του φίλου του Λουκή Ακρίτα για να εργαστεί το 1964 ως ιματιοφύλακας στο Εθνικό Θέατρο.

Στη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών φυλακίστηκε ο γιος του Βρεττάκου Κώστας (το δεύτερο παιδί του που γεννήθηκε το1938) και ο ποιητής πικραμένος αυτοεξορίστηκε στην Ελβετία από όπου ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Λίγο πριν τη μεταπολίτευση προσβλήθηκε από φυματίωση. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1974 και λίγα χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε στην Πλούμιτσα Λακωνίας όπου και έζησε μέχρι το θάνατό του στις 4 Αυγούστου του 1991. Κηδεύτηκε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών δημοσία δαπάνη.

Το έργο του

Το συγγραφικό έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις μέρη. Την παρθενική του εμφάνιση ο Νικηφόρος Βρεττάκος στον χώρο της λογοτεχνίας την έκανε το 1929, με τη δημοσίευση κάποιων πρωτόλειων ποιημάτων του από τα μαθητικά του χρόνια με τίτλο Κάτω από σκιές και φώτα (εκδόθηκαν το 1933).

Μέχρι και το 1940 εξέδωσε έξι συλλογές, τις οποίες συγκέντρωσε στον τόμο Γκριμάτσες του ανθρώπου. Πολλές ποιητικές συλλογές, ακολούθησαν, έως το 1951 (χρονιά η οποία θεωρείται ως το δεύτερο ορόσημο στην καλλιτεχνική του πορεία), που εξέδωσε με τίτλο Τα ποιήματα 1929-1951, τον δεύτερο συγκεντρωτικό τόμο με ποιήματά του.

Εκείνη την περίοδο παρατηρείται η στροφή του Βρεττάκου από τον νεανικό λυρισμό, στην έντονη δραματική γραφή.

Ακολούθησε η τρίτη και ωριμότερη περίοδος της δημιουργίας του, στην οποία επιχείρησε μια εξισορρόπηση αυτών των δύο στοιχείων, του λυρικού στοιχείου και του δραματικού, στην υπηρεσία του ηθικού και κοινωνικού προβληματισμού του. Αυτή την περίοδο ασχολείται με έννοιες όπως φως, φύση, αγάπη και αγνότητα.

Η τέταρτη και τελευταία ποιητική περίοδος (1975-1990) χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία, η οποία έχει διάρκεια. Στα ποιήματά του μιλά για μια πιο ανθρώπινη ζωή, καθώς και για μια διαρκή εγρήγορση και επανάσταση.

Το αρχείο με το έργο του ποιητή φιλοξενείται, κατόπιν επιθυμίας του ιδίου, στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης.

Τό μονόγραμμά μου

Τό μικρό μου μονόγραμμα στοῦ λινοῦ παιδικοῦ σακακιοῦ μου τό πέτο: ἀγάπη.

Τό μικρό μου μονόγραμμα στοῦ γεροντικοῦ μου παλτοῦ τό πέτο: ἀγάπη.

Τό μικρό μου μονόγραμμα πάνω στήν ἐντάφια πλάκα μου: ἀγάπη.

Πηγή: Πεμπτουσία